Περιγραφή

Στόχος του ερευνητικού έργου 1c2rc είναι η υλοποίηση μιας έρευνας στην οποία θα διασταυρώνονται και θα περιπλέκονται δύο πολύ διαφορετικές περίοδοι της ελληνικής ιστορίας, δύο περίοδοι που η μαζική άφιξη προσφύγων χαρακτηρίστηκε και αντιμετωπίστηκε ως “κρίση”. Η πρώτη είναι το φθινόπωρο του 1922 και η δεύτερη το καλοκαίρι του 2015.

Το καλοκαίρι του 1922 ο Ελληνικός στρατός ηττήθηκε στην Μικρά Ασία κα αναγκάστηκε σε φυγή. Μαζί με τον στρατό, ένα μεγάλο μέρος των χριστιανών κατοίκων της Μικράς Ασίας αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό χαρακτηρίστηκε τότε ως ένα “προσφυγικό σοκ”, την περίοδο που το ελληνικό κράτος βρισκόταν σε μια βαθιά οικονομική και πολιτική κρίση μετά από δέκα χρόνια πολέμων, ένα “εθνικό σχίσμα” και συνεχής αλλαγές των εθνικών συνόρων (Χατζηιωσήφ 2002). Το πρόσφατα ιδρυθέν “Υπουργείο Πρόνοιας”(1917)μαζί με διεθνείς οργανισμούς όπως η Κοινωνία των Εθνών άρθρωσαν ένα σχέδιο ανθρωπιστικής επέμβασης για να προσφέρουν τα βασικά στους πάνω από 1.000.000 χριστιανούς από την Οθωμανική Αυτοκρατορία που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα μεταξύ 1922-24 σαν αποτέλεσμα της Συνθήκης της Λοζάνης.

Το καλοκαίρι του 2015, πάνω από 1.000.000 πρόσφυγες, εγκατέλειψαν τους τόπους τους, κυρίως λόγω των πολέμων και των επιπτώσεών τους και έφτασαν στην Ελλάδα. Για την πλειοψηφία αυτών η Ελλάδα ήταν ένα πέρασμα στη διαδρομή τους προς χώρες της Βορείου Ευρώπης. Η Κοινή Δήλωση, όμως Ε.Ε. – Τουρκίας (Μάρτιος 2016) σήμανε ότι πάνω από 60.000 πρόσφυγες βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα. Η άφιξή τους χαρακτηρίστηκε ως “προσφυγική κρίση”, την περίοδο που το Ελληνικό κράτος βρισκόταν ήδη σε μια βαθιά οικονομική και πολιτική κρίση όπου τα πέντε χρόνια ύφεσης και Οικονομικής Επιτήρησης από την Τρόικα συνδυάζονταν με την εκλογή προ μηνών ενός κυβερνητικού συνασπισμού από κόμματα της Αριστεράς και της Δεξιάς (Hadjimichalis 2017). Το νεοϊδρυθέν Υπουργείο Μετανάστευσης μαζί με διεθνείς οργανισμούς όπως η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για του Πρόσφυγες άρθρωσαν ένα σχέδιο ανθρωπιστικής παρέμβασης ώστε να προσφέρουν τα βασικά στους προσφυγικούς πληθυσμούς.

Παρόλο που, με μια πρώτη ματιά, φαίνεται να υπάρχουν πολλές ομοιότητες, θα ήταν λανθασμένη μια ευθεία σύγκριση των δύο αυτών περιόδων. Οι λόγοι που οδήγησαν τους πρόσφυγες να μεταναστεύσουν, το κοινωνικό, οικονομικό και γεωπολιτικό πλαίσιο σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά και οι εθνικές και τοπικές συνθήκες ήταν τελείως διαφορετικές. Επιπλέον, οι πρόσφυγες του 1922 θεωρήθηκαν μέρος του “εθνικού σώματος” και πολλοί από αυτούς ήρθαν ως ανταλλάξιμοι, με βάση τη Διεθνή Συμφωνία της Λοζάνης. Οιπρόσφυγεςτου 2015 δεν έφτασαν με κάποια ρύθμιση καθεστώτος ενώ θεωρούνταν “ξένοι” ως προς το “εθνικό σώμα”. Αυτές οι διαφορές δεν θα αποσιωπηθούν κατά τη διάρκεια της έρευνας. Αντίθετα θα αναδειχθούν και θα μελετηθούν σε βάθος αποτελώντας το πλαίσιο οποιασδήποτε ανάλυσης.

Θα γίνει, λοιπόν, μια παράλληλη έρευνα που θα θέτει τα ίδια ερωτήματα στις δύο αυτές διαφορετικές περιόδους. Οι βασικοί άξονες των ερωτημάτων θα περιστρέφονται γύρω από τη στέγαση και την οικονομία, ζητήματα που παρότι είναι κομβικά σε περιόδους μαζικών μετακινήσεων, είναι λιγότερο μελετημένα στη σχετική βιβλιογραφία. Για να ξεδιπλώσουμε αυτούς τους άξονες θα δουλέψουμε σε τέσσερις αλληλοδιαπλεκόμενες χώρο-χρονικές κλίμακες:
(α) από τους τρόπους που κρατικοί και υπερεθνικοί οργανισμοί διαχειρίζονται την “κρίση”, (β) στους τρόπους που η φιγούρα του πρόσφυγα και η έννοια της κρίσης κατασκευάζεται στο δημόσιο λόγο, (γ) στις μεταλλάξεις που η εγκατάσταση των προσφύγων φέρνει σε τοπικό επίπεδο και, τέλος (δ) τις καθημερινές πρακτικές των προσφύγων που προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα στους νέους τόπους εγκατάστασης.

Η έρευνα που θα αφορά την περίοδο 1922-24, θα γίνει με βάση το αρχειακό υλικό και τις προφορικές μαρτυρίες που υπάρχουν από τότε. Η έρευνα της περιόδου του 2015, πέρα από δευτερογενείς πηγές, θα βασιστεί και σε εθνογραφική επιτόπια έρευνα.

Τους τελευταίους μήνες του ερευνητικού έργου, στόχος είναι να συνθέσουμε το υλικό που συγκεντρώθηκε από τις δύο παράλληλες διερευνήσεις και να ξανασκεφτούμε τα αφετηριακά ερωτήματα της έρευνας (για περισσότερα στην ενότητα Βασικοί Στόχοι Έρευνας)